Olaf Zwijnenburg en Peter van Heerde, sectormanagers retail en groothandel Rabobank in samenwerking met Mathijs de Boer, Head International Desk Asia Rabobank en Ed Sander, China Digital Tech Researcher, Speaker & Study Tour Leader (ChinaTalk, Tech Buzz China, ChinaTechTrip).

Richting 2030 wordt China naar verwachting de grootste economie ter wereld, en het land heeft op vele vlakken het Westen ingehaald. In dit eerste deel van het drieluik China - van fabriek van de wereld naar retail grootmacht? - beschrijven we de enorme sprong die het land gemaakt heeft in 30 jaar en de uitdagingen rondom 'nearshoring'. Het doel is om een genuanceerd beeld te schetsen van China als de “fabriek van de wereld” die een beweging maakt naar het Westen. Hiermee dagen we de lezer uit om na te denken over mogelijke kansen, bedreigingen, vooroordelen en (eventueel onjuiste) aannames.

China: van fabriek van de wereld naar retail grootmacht? Deel 1

Al tientallen jaren fungeert China als de fabriek van de wereld. Dankzij de mogelijkheid om producten tegen lage arbeidskosten te vervaardigen, is de welvaart zowel in het Westen als in het Oosten sterk toegenomen. In het Westen kregen grote groepen consumenten toegang tot betaalbare goederen, variërend van kleding tot elektronica. Tegelijkertijd heeft China geprofiteerd van een stijgende welvaart, waarbij sinds 1990 meer dan 750 miljoen mensen uit extreme armoede zijn getrokken. Het Chinese bruto binnenlands product (BBP) per inwoner is sindsdien gestegen van 279 euro naar maar liefst 9.100 euro in 2020, een indrukwekkende groei van ruim 3000%.

China als inspirator voor versnelling in innovatie

Maar daar houdt het niet op. China heeft zich ontwikkeld tot een broedplaats voor digitale innovaties die elkaar in rap tempo opvolgen. Van de opkomst van WeChat tot de opkomst van ‘instant retail’, het land heeft een voortrekkersrol gespeeld. Onder leiding van bedrijven als Alibaba, JD.com en Pinduoduo is China uitgegroeid tot de grootste speler op de wereldwijde e-commercemarkt. Bovendien zijn er volledig nieuwe vormen van e-commerce ontstaan. Chinese internetbedrijven wagen zich steeds vaker over de grens om actief te worden in het Westen. Denk aan bekende namen als TikTok, Shein en Temu. De interne internetmarkten van China raken verzadigd, en steeds meer Chinese bedrijven betreden de wereldmarkt, deels gedreven door overheidsbeleid. De huidige digitale technologiebedrijven in China, en nieuwe Cghinese bedrijven die nog zullen opkomen, zijn de concurrenten van morgen. En morgen is hier eerder dan je denkt.

Quote: ‘Een enorme sprong in 30 jaar’

Het moderne China heeft in de afgelopen 30 jaar meer dan een miljard Chinezen een enorme sprong laten maken op het gebied van welvaart, nieuwe vrijheden en zelfs individuele rechten. Slechts 20 jaar geleden konden rijken en politici modale burgers veel makkelijker uitbuiten, onrecht aandoen of zelfs laten opsluiten. China heeft enorme vooruitgang geboekt. Er waren beperkingen op het gebied van werkmogelijkheden, eigendom, ondernemerschap, privé-initiatief, onderwijs, gezondheidszorg, media, informatie, mobiliteit, reizen, vrije tijd en religie. Vandaag de dag kent China, los van de Oeigoeren, meer vrijheid dan je zou denken. Er is geen land dat de afgelopen 30 jaar intern meer is hervormd met nieuwe wetten en regels om burgers en bedrijven meer vrijheden en bescherming te bieden.

Nearshoring is een kans maar ook een enorme uitdaging

In de industrie wordt het produceren van goederen dichter bij huis, in plaats van in verre landen, vaak aangeduid als “nearshoring”. Dit betekent dat bedrijven ervoor kiezen om in hun eigen thuisland te produceren of op hetzelfde continent. Dichter bij huis produceren biedt vaak voordelen zoals kortere levertijden en transportmogelijkheden. Hoewel veel productie nog steeds in Azië plaatsvindt, zijn er andere populaire productielocaties dichter bij Europa. Denk aan Oost-Europa (zoals Polen, Tsjechië, Hongarije en Slowakije), Turkije, Noord-Afrika (Marokko, Tunesië) en de Balkanlanden (Bulgarije, Roemenië en Servië). De keuze voor een specifiek land hangt af van verschillende factoren, zoals arbeidskosten, infrastructuur, beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel, politiek klimaat, logistieke overwegingen en duurzaamheidsbeleid.

Tijdens de pandemie werd ‘nearshoring’ populairder vanwege onstabiele toeleveringsketens, lange levertijden en lange transportroutes tussen Azië en Europa. De afhankelijkheid van China voor de productie van kritische producten zoals mondkapjes werd ineens pijnlijk duidelijk. Iets dat recent ook weer zichtbaar werd vanuit de conflicten op de Rode Zee, waardoor vracht vanuit China langere routes moet varen, tegen hogere kosten en langere levertijden. Toch is het een illusie om te denken dat de hoeveelheid goederen die momenteel in Azië wordt geproduceerd ineens dichtbij in Europa kan worden gemaakt.

'Nearshoring' kan een oplossing bieden voor logistieke verstoringen, maar zou de kosten van veel niet-kritische goederen wel eens aanzienlijk kunnen verhogen als gevolg van minder efficiënte productiemethoden en hogere kosten voor arbeid en grondstoffen. Die mogelijke impact op de prijzen van goederen is een complicerende factor.

Quote: ‘Dat alle productie uit Azië in Europa kan worden gemaakt is een illusie’

Gebrek aan vaardigheden, grondstoffen en arbeidskrachten

Het ontbreekt ons in het Westen vaak niet alleen aan de vaardigheden om producten te vervaardigen, maar ook aan het aantal arbeidskrachten om dit te realiseren. Een andere grote uitdaging is dat Europa over onvoldoende kritieke grondstoffen beschikt om op grote schaal te kunnen concurreren met de VS of China/Azië. Deze factoren beperken de mogelijkheden om productie eenvoudig te verplaatsen. Dit betekent echter niet dat er geen kansen zijn voor productie in Europa, met name voor specifieke productgroepen, volumes en prijsklassen.

De Europese Unie (EU) erkent dit en heeft een strategie ontwikkeld rondom het uitbreiden van winning van grondstoffen en het verbeteren van recycling om met deze uitdaging om te gaan. Het vinden van duurzame oplossingen en het versterken van de Europese positie op dit gebied zijn cruciaal voor toekomstige concurrentie met de VS en China dat beschikt over alle grondstoffen een enorm ecosysteem aan verschillende leveranciers van goederen en diensten, een hypermoderne infrastructuur rondom logistiek en supply chain, vanuit 30 jaar opgedane kennis en ervaring geoptimaliseerde processen en een enorme hoeveelheid inwoners waardoor ze op grote schaal nieuwe technologieën zoals (Gen) AI en 5G en methodieken kunnen testen en doorontwikkelen.

ASML CEO Peter Wennink was vorig jaar bij de opening van het academische jaar bij de Eindhoven University of Technology niet onder de indruk van de Europese plannen en zegt dat 's lands politiek te weinig aandacht heeft voor de Nederlandse techindustrie en 'niet weet waar de toekomstige waardecreatie in de wereld plaatsvindt'.

Quote: 'Er is geen lange termijn visie en focus. Onze samenleving is 'fat, dumb and happy'.

Naast economische overwegingen spelen ook sociale redenen een rol bij het behouden van lang bestaande productierelaties in Azië. Het weghalen van productie kan een negatieve impact hebben op de lokale bevolking. Miljoenen arbeiders en hun gezinnen zijn afhankelijk van deze productie. Het verplaatsen daarvan kan leiden tot verslechtering van de levensomstandigheden en een toename van armoede. Bovendien is het verlies van vaardigheden en kennis die over een lange periode is opgebouwd een nadelig effect.

Dus wat kunnen we leren?

Laten we de minder positieve aspecten van de Chinese samenleving vooral in China houden, maar veelbelovende voorbeelden en innovaties in onze eigen businessmodellen gebruiken. De huidige digitale technologiebedrijven in China zijn de concurrenten van morgen. En morgen is hier eerder dan je denkt.

Daarbij zijn de uitdagingen rondom 'nearshoring' in het Westen als alternatief groot vanwege een gebrek aan vaardigheden, grondstoffen en arbeidskrachten.

In deel 2 van dit drieluik - over disruptieve Chinese platforms - gaan we in op de kracht en snelheid ervan en vraagstukken rondom data en privacy.

In deel 3 - over Chinese rommel? - behandelen we de productie van spullen en arbeidsomstandigheden.

Richting 2030 wordt China naar verwachting de grootste economie ter wereld, en het land heeft op vele vlakken het Westen ingehaald. In dit tweede deel van het drieluik China - van fabriek van de wereld naar retail grootmacht? - beschrijven we de opkomst van disruptieve Chinese platforms en de vraagtekens rondom privacy. Het doel is om een genuanceerd beeld te schetsen van China als de “fabriek van de wereld” die een beweging maakt naar het Westen. Hiermee dagen we de lezer uit om na te denken over mogelijke kansen, bedreigingen, vooroordelen en (eventueel onjuiste) aannames.

China: van fabriek van de wereld naar retail grootmacht? Deel 2

Voor de opkomst van Chinese platforms in het Westen kon een Chinese fabrikant zijn producten vrijwel uitsluitend via de ‘traditionele’ toeleveringsketen verkopen in het westen. Merkeigenaren, importeurs of groothandels kochten die producten in om ze vervolgens met een (flinke) winstopslag aan te bieden aan de Westerse consument. Met de opkomst van Chinese platforms behoort dat inmiddels tot de verleden tijd. Chinese fabrieken kunnen de Westerse consument simpel bereiken door het betalen van wat extra commissie aan Chinese platforms die helpen. Een partij als Temu gebruikt daarbij een ‘fully managed model’ waarbij het alle marketing, sales en logistiek uit handen van de fabrikant neemt. Die hoeft zich niet meer druk te maken over de manier waarop het product verkocht of verscheept wordt en het enkel bij Temu in het magazijn te leggen; Temu doet de rest.

Disruptieve Chinese platforms grijpen marktaandeel

China is, vooral vanwege de opkomst van disruptieve businessmodellen zoals Shein, Temu, AliExpress en TikTok Shop, een belangrijk aandachtspunt voor non-food retailers (zowel fysiek als online) en groothandels. De moederbedrijven van deze platforms (Pinduoduo, Taobao en Douyin) die oorspronkelijk alleen binnen China actief waren, breiden zich snel uit naar het Westen. Ze bieden zowel nieuwe kansen als uitdagingen voor de wereldwijde detailhandel want shoppen in China - via internet - wordt enorm snel populairder.

Het marktaandeel van Temu binnen het Amerikaanse discountsegment steeg van 2% aan het begin van 2023 naar maar liefst 17% in november. Dat terwijl het marktaandeel van discountgigant Dollar General tegelijkertijd daalde van 57% aan het begin van het jaar naar 43%. Temu, de ‘new kid on the block’ lijkt dus een stevige en directe bedreiging voor bestaande spelers. In de Verenigde Staten ligt Temu slechts zeven maanden voor op Europa en het platform begon pas april / mei 2023 in Nederland. In Europa is Temu na Amazon en eBay in die extreem korte periode al de op twee na meest bezochte winkelwebsite/-app geworden. Afgelopen jaar hebben Nederlanders volgens cijfers van brancheorganisatie Thuiswinkel.org bijna 9 miljoen bestellingen geplaatst bij Chinese webshops. Een stijging van bijna 40 procent.

En dat is nog maar het begin

Wij denken dat de groei van Chinese platforms zal toenemen en versnellen. Alibaba heeft AliExpress en maakt van cross-border e-commerce nu een van de grote speerpunten. In het laatste kwartaal groeide Alibaba's internationale e-commerce met meer dan 50%. AliExpress heeft goed naar Temu gekeken en eind 2022 voor een deel van het aanbod een business model ingevoerd dat lijkt op dat van Temu. TikTok is met TikTok Shop al enkele jaren actief in de UK en heeft na beperkt succes zijn aanpak aangepast bij lancering in de US in september 2023. In Zuidoost-Azië is het al langere tijd erg succesvol. Het is een kwestie van tijd voor je ook in Nederland spullen zal kunnen kopen in TikTok. En in China bevat Douyin, de Chinese versie van TikTok, al functionaliteit om maaltijden te bezorgen, group-buying deals te kopen, boodschappen te laten langsbrengen en nog veel meer.

Quote: ‘Disruptieve Chinese business modellen komen hard onze Westerse kant op’

Het verkopen van spullen aan Westerse consumenten doen Chinese handelaren en fabrieken al veel langer. Om klanten meer keuze en lagere prijzen aan te bieden vanuit onderlinge concurrentie op het platform werft internetgigant Amazon al sinds 2013 actief Chinese verkopers. Tegenwoordig is maar liefst 75% van de nieuwe verkopers in de vier belangrijkste Amazon-markten – de VS, het VK, Duitsland en Japan – afkomstig uit China.

Lage prijzen door wegnemen schakels

Maar Chinese fabrieken beperken zich al lang niet meer tot Amazon en verkopen steeds meer via Chinese platforms. Shein verkoopt naast zijn eigen webshop ook producten in een Amazon-winkel. Daarbij is de prijs voor hetzelfde product bij Amazon vaak veel hoger dan op het eigen platform.

Probeer het maar eens uit: zoek vanaf een desktopcomputer een willekeurig product op Amazon en gebruik de camerafunctie in de mobiele apps van Temu, AliExpress of Shein om het product vanaf je scherm te scannen. Je zult verwonderd kijken naar de lagere prijzen waarvoor Chinese webshops exact hetzelfde product aanbieden. En als je echt van je stoel wilt vallen, installeer dan de Chinese app Pinduoduo en probeer hetzelfde. Daar zie je de prijs waarvoor het product in China zelf wordt verkocht. En de fabricagekostprijs ligt daar dus nog onder...

Vliegende start

Verkijk je overigens niet op de productprijzen bij de lancering van een nieuw Chinees platform. Het is een gangbare strategie om bij de start van een nieuw platform zowel verkopers als consumenten te 'subsidiëren'. Verkopers hoeven dan in eerste instantie geen commissie af te staan vanuit de gedachte: hoe meer verkopers, des te breder en aantrekkelijker het aanbod, en dus ook het platform voor consumenten. Die hoeven vervolgens vaak de eerste keer geen verzendkosten te betalen en krijgen populaire producten spotgoedkoop aangeboden. Dit alles vanuit de bekende ‘loss leader’ strategie.

Naarmate een platform bekender wordt en meer ‘ingeburgerd’ raakt zal het meer klanten trekken die vervolgens herhalingsaankopen beginnen te plaatsen. Een aantal voordelen zal dan verdwijnen. Er moeten ineens toch verzendkosten betaald worden, er worden minimale bestelhoeveelheden- of waarden toegevoegd en de prijzen stijgen. Vooral bij producten die je zelf opzoekt. Bij Temu zie je dat prijzen al snel gelijk zijn aan die van Shein en in sommige gevallen zelfs niet zoveel meer verschillen met die van Amazon.

Bij Amazon wordt 20 tot 50% van de verkoopprijs als verkoopcommissie berekend vanuit een combinatie van de categorie, het gewicht en de omvang van het product, de ‘Fulfilment by Amazon’-fee en de SEA-kosten (Bron: Amazon FBA calculator). Exact dezelfde producten kunnen daardoor een stuk duurder zijn bij Amazon dan bij Chinese platforms. Je hebt ze alleen iets sneller in huis, en als Amazon Prime abonnee gratis, als ze uit een Amazon magazijn dichterbij worden verzonden.

Data en privacy

Het is een hardnekkige Westerse aanname dat al je data vanaf Chinese producten of omgevingen wordt doorgesluisd naar de Communistische Partij. En bij Chinese apps wordt daarbij de bewijslast verlegd. De aanname is gebaseerd op een wet die Chinese bedrijven kan verplichten om gegevens te delen met de overheid. In China wordt deze wet regelmatig gebruikt om selectief gegevens van activisten, dissidenten en andere personen die als ‘lastposten’ worden beschouwd, op te vragen.

Maar er is geen centrale overheidsserver waar alle aankopen op Temu of bekeken filmpjes op TikTok naar gesynchroniseerd worden. Want hoewel de Chinese Communistische Partij (CCP) ongetwijfeld interesse zou hebben in de browsergegevens van demissionair Minister President Rutte is het de vraag wat ze moeten met het gegeven dat Tante Petra uit Alkmaar onderzetters met een kattenopdruk heeft besteld op Temu?

Echte ‘smoking guns’ ontbreken als het over TikTok, Temu of AliExpress gaat. Het angstbeeld van China en privacy is echter zo groot dat bedrijven geacht worden te moeten bewijzen dat iets niet gebeurt, wat geen makkelijke opgave is zoals we hebben kunnen zien bij de hoorzitting met de CEO van TikTok in het Amerikaanse congres. We zouden er dus wellicht wat meer op moeten vertrouwen dat GDPR en het toezicht van de Google en Apple app-stores de ergste al dan niet denkbeeldige misstanden buiten de deur houden.

De dynamiek tussen privacy, nationale veiligheid en economische belangen blijft een complex vraagstuk. Initiatieven als Project Texas, waarbij TikTok alle data binnen een digitaal fort in de VS houdt en onder toezicht staat van Amerikaanse auditors, zijn dan nog onvoldoende. Dergelijke maatregelen lijken veel op de manier waarop Chinese wetten buitenlandse platforms dwingen om hun servers in China neer te zetten in het geval van joint ventures met Chinese bedrijven. Maar een buitenlands platform dwingen zichzelf te verkopen aan Amerikaanse ICT- en retailbedrijven, zoals Trump probeerde en een nieuw Amerikaans wetsvoorstel wil, zo ver is China nog nooit gegaan.

Dus wat kunnen we leren?

In het Westen hebben we vaak vooroordelen op de manier waarop Chinese bedrijven en platforms werken. Ook wordt er regelmatig met ongefundeerde argumenten kritiek geleverd. Veel Chinese bedrijven hebben echter bijzonder innovatieve en disruptieve businessmodellen ontwikkeld waar we in het Westen met een open blik veel van kunnen leren. China heeft ons jarenlang gekopieerd en het is geen schande om goede ideeën terug te kopiëren zonder met een belerende vinger te wijzen naar Chinezen die slimmere businessmodellen hebben bedacht dan wij. Laten we daarbij vooral ook kritisch blijven op ons eigen consumptiegedrag.

In de kern moeten consumenten ervan uit gaan dat vrijwel alle populaire apps data van je telefoon trekken, of het nu gaat om Facebook, Instagram, AliExpress of Temu. De vraag is vooral welk risico je daarmee loopt, welke eventuele voordelen je ontvangt en of je dat alles bij elkaar acceptabel vindt.

In deel 1 van dit drieluik - China als inspirator voor versnelling in innovatie - gingen we in op de enorme sprong die China de afgelopen 30 jaar heeft gemaakt en de uitdagingen rondom 'nearshoring'. In deel 3 - over Chinese rommel? - behandelen we de productie van spullen en arbeidsomstandigheden.

Richting 2030 wordt China naar verwachting de grootste economie ter wereld, en het land heeft op vele vlakken het Westen ingehaald. In dit derde deel van het drieluik China - van fabriek van de wereld naar retail grootmacht? - beschrijven we de ontwikkeling van Chinese productie en gaan we in op arbeidsomstandigheden. Het doel is om een genuanceerd beeld te schetsen van China als de “fabriek van de wereld” die een beweging maakt naar het Westen. Hiermee dagen we de lezer uit om na te denken over mogelijke kansen, bedreigingen, vooroordelen en (eventueel onjuiste) aannames.

China: van fabriek van de wereld naar retail grootmacht? Deel 3

De lonen in China stijgen, net als de kosten van levensonderhoud in het land. Het loon van Chinese fabrieksarbeiders is sterk gestegen vanaf de centen per uur in de jaren 90 van vorige eeuw. Veertien regio's, waaronder Beijing, Shanghai en Guangdong, hebben de grens van RMB 2,000 (US $ 308) bereikt voor het maandelijkse minimumloon. Daar komen extra vergoedingen zoals overwerkvergoeding, nachtdiensttoeslag, bijzondere werkomgevingtoeslag en subsidies voor maaltijden, vervoer en huisvesting nog bij. Voor Westerse begrippen nog steeds onvoorstelbaar laag, maar vergeet niet dat de kosten voor levensonderhoud ook veel lager liggen dan hier. 

De stijging van het uurloon en de arbeidskosten weerspiegelt de economische groei en veranderende arbeidsomstandigheden in China gedurende die periode. China is in transitie van goedkope productiehub naar een meer volwassen economie met een focus op hightech productie- en dienstverlenende sectoren.

De stijging van de kosten en het concentratierisisco zet veel merken en retailers aan om productie te verplaatsen naar landen waar de lonen lager zijn, zoals Bangladesh en Vietnam. Daardoor, en door tegenvallende binnenlandse groei, is overcapaciteit ontstaan bij Chinese fabrieken die eerder voor die westerse merken en retailers produceerden. Die vullen ze nu, mede met de hulp van de Chinese overheid en internetbedrijven, door rechtstreeks te verkopen aan de westerse consument.

De consument heeft de macht

In een grenzeloze en enorm transparante wereld is de traditionele waardeketen (producent-groothandel-retailer-klant) de afgelopen decennia verandert in een waardewiel; een flexibel netwerk waarin de klant centraal staat en rechtstreeks en op meerdere manieren door verschillende partijen (merkeigenaren, producenten, online platforms, buitenlandse toetreders en nieuwe branchevreemde spelers) bereikt kan worden. Door deze aardverschuiving is de traditionele waardeketen ontwricht en neemt de (internationale) concurrentie steeds verder toe.

Quote: ‘De traditionele waardeketen is ontwricht'

Chinese rommel? Van OEM naar ODM naar OBM

Het klopt dat niet alles dat je in China koopt van goede kwaliteit is en zeker op Chinese webshops komen heel wat spullen voorbij die niet voldoen aan Europese wettelijke eisen en normen om de veiligheid en bescherming van de consumenten te waarborgen. Ook Temu en Shein moeten voldoen aan Europese normen maar handhaving is in de praktijk uitdagend. 

Maar er zijn ook heel veel producten die wel voldoen aan de Europese normen omdat ze worden geproduceerd door diezelfde fabrieken die dat ook voor westerse merken en markten doen of deden. Chinese fabrieken hebben decennialang voor ons geproduceerd en enorm veel kennis opgedaan over het ontwerpen en maken van kwalitatief volwaardige producten voor de Europese markt. Het verplaatsen van productie door merkeigenaren naar andere lagelonenlanden dan China betekent niet dat deze fabrieken stoppen met ondernemen, integendeel.

Op de binnenlandse markt in China hebben oorspronkelijk als OEM’s (Original Equipment Manufacturers) gestarte bedrijven, die in opdracht van derden produceerden, een transformatie ondergaan. Ze zijn ODM’s (Original Design Manufacturers) geworden, die hun eigen producten ontwerpen en vaak merkloos verkopen. Daarnaast zijn er OBM’s (Original Brand Manufacturers) die hun eigen merken zowel B2B als B2C als D2C op de markt brengen.

Disruptief lagere consumentenprijzen

Voor de opkomst van Chinese platforms in het Westen kon een Chinese fabrikant zijn producten vrijwel uitsluitend via de ‘traditionele’ toeleveringsketen verkopen in het westen. Merkeigenaren, importeurs of groothandels kochten die producten in om ze vervolgens met een (flinke) winstopslag aan te bieden aan de Westerse consument. Met de opkomst van Chinese platforms behoort dat tot de verleden tijd. Chinese fabrieken kunnen de Westerse consument simpel rechtstreeks bereiken waarbij zowel de westerse groothandel als detailhandel worden omzeild.

Veel ODM- en OBM-fabrieken verkopen nu ook rechtstreeks aan westerse consumenten via platforms zoals Temu, Shein en (in de VS) TikTok Shop. Die ontregelen de e-commercemarkt door in een enorm tempo spotgoedkope nieuwe producten uit te brengen, vaak tegen disruptief lagere consumentenprijzen. Fabrikanten leveren daarbij tegen de af-fabrieksprijs (of zelfs lager), die voorheen door groothandelaren of detailhandelaren zou worden betaald. Het platform (bijvoorbeeld Temu) kan vervolgens besluiten de prijs zelfs nog verder te verlagen om snel marktaandeel te winnen.

Als marge in de waardeketen niet met partners als agenten, importeurs, groothandels en retailers wordt gedeeld, kunnen producenten of het platform de verregaande verticalisering in de waardeketen inzetten als wapen. Zij kunnen of hogere marges realiseren of het voordeel teruggeven aan de eindklant door lagere prijzen te vragen. Zo ontstaan businessmodellen waarin exact dezelfde spullen uit exact dezelfde fabrieken worden aangeboden tegen veel en veel lagere consumentenprijzen dan ooit eerder gezien. 

Waar een product van een westers merk vroeger de gehele waardeketen doorliep, en daarbij via allerlei schakels in de waardeketen meerdere keren over de kop ging voordat het uiteindelijk verkocht werd aan de eindconsument in een fysieke of online winkel, kan dit nu merkloos en rechtstreeks vanaf de bron voor een fractie van die voorheen gangbare consumentenprijs.

Quote: ‘Al decennia is China de fabriek van de wereld’

Arbeidsomstandigheden in lokale context

Je hoort vaak dat producten in China vanuit een westers perspectief onder vreselijke arbeidsomstandigheden gemaakt worden. Het Britse Channel 4 stuurde een undercovermedewerker naar een fabriek die leverde aan Shein. De fabrieksarbeiders werden daarin ondervraagd over hun ervaringen. Waren de werkdagen lang? Ja, soms werkten ze wel 12 uur of zelfs meer. Was het plezierig werk? Nee, integendeel, het werd als buitengewoon geestdodend ervaren. De conclusie: dat zijn schrijnende arbeidsomstandigheden.

Maar de vraag of de werknemers het anders zouden willen werd niet gesteld en er wordt voorbijgegaan aan de Chinese context van een land met maar liefst 1,4 miljard mensen. Chinese fabrieksarbeiders zijn over het algemeen nog steeds ‘arbeidsmigranten’ vanuit de armere provincies van het immense land. Ze laten huis en haard en familie, vaak ook hun kinderen, achter om in fabrieken aan de kust te werken. Ze hebben daar geen huis en slapen vaak in grote slaapzalen samen met andere arbeiders. Deze arbeidsmigranten, die niet dezelfde rechten hebben als de stedelingen in de regio’s van de fabrieken, hebben als doel om binnen een zo kort mogelijke periode zo veel mogelijk geld te verdienen om terug naar huis te sturen. Vaak sparen ze daarbij voor een huis voor hun zoon, die zonder geen levenspartner zal kunnen vinden in provincies die gekenmerkt worden door een enorme genderongelijkheid vanuit de eerdere selectieve abortussen tijdens de ‘een-kind-politiek’.

Quote: ‘Het onderliggende arbeidsethos bestaat al ruim 30 jaar’

De ‘normale’ arbeidsomstandigheden in China zijn, zeker naar Westerse standaarden, niet prettig. Echter, vanuit de lokale (economische) context en cultuur is de vraag of betrokkenen liever slechts 36 uur per week willen werken? Het onderliggende arbeidsethos, waarbij mensen bereid zijn lange dagen te maken, voor een afgezet tegen Europese standaarden laag salaris, bestaat al ruim 30 jaar. 

Chinezen zijn, al dan niet uit noodzaak, bereid de handen heel stevig uit de mouwen te steken met een focus op welvaartsgroei, om zo hun toekomst veilig te stellen in een sterk concurrerende arbeidsomgeving. Daarnaast zijn ze trots op de ontwikkeling die ze hebben doorgemaakt gedurende de afgelopen decennia. De CCP (Chinese Communistische Partij) speelt in op dit eenheidsgevoel met behulp van propaganda.

Dus wat kunnen we leren? 

In China zijn mensen bereid lange dagen te maken voor een, afgezet tegen Europese standaarden, laag salaris. Het is echter belangrijk om de lokale context en cultuur in overweging te nemen bij het beoordelen van de arbeidsduur en omstandigheden.

in het Westen moeten we ons daarbij vooral blijven afvragen: wie blijft al die spullen kopen? Wie kan het niet laten liggen omdat het zo goedkoop is? Wie moet elke week weer een nieuw jurkje kopen? 

In de kern is ons eigen consumptiegedrag een veel grotere bedreiging voor de planeet dan de Chinese bedrijven, apps, platforms en webshops die dat faciliteren. Voor consumenten geldt dus: duurzamer is vooral minder kopen of tweedehands kopen. Als je toch iets koopt, kies dan bewust voor producten die langer meegaan, repareer in plaats van weggooien, en denk na over hoe het product het beste kan worden verwerkt als het aan het einde van zijn levenscyclus is.

In deel 1 van dit drieluik - China als inspirator voor versnelling in innovatie - gingen we in op de enorme sprong die China de afgelopen 30 jaar heeft gemaakt en de uitdagingen rondom 'nearshoring'.In deel 2 - over disruptieve Chinese platforms - op de kracht en snelheid ervan en vraagstukken rondom data en privacy.