Tekst: Sanne Schelfaut. 09-06-2020. Algemeen Dagblad

Ons koopgedrag zal nooit meer hetzelfde zijn en dit is waarom.

Van het hamsteren van wc-papier tot een enorme piek in onlineverkoop. De intelligente lockdown zorgde in tien weken tijd voor een heel ander koopgedrag. Nu de regels soepeler worden, is de vraag of we terugschakelen naar onze oude gewoonten. Of is er blijvend iets veranderd?

Het effect van de crisis op ons consumentengedrag in vier fases.

Hamsteren (12 maart tot 1 april)

Met het ingaan van de intelligente lockdown in maart, ontstaat een run op supermarkten. Beelden op social media van klanten die massaal wc-papier inkopen, zorgen voor kuddegedrag. Uit vrees dat we langere tijd nauwelijks meer de deur uit kunnen en dat we ergens naast grijpen, gaan we hamsteren. Wc-papier, handgel, paracetamol, maar ook houdbaar voedsel als rijst en pasta vliegen de winkels uit.

In de tweede week van maart draaien de supermarkten volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) meer omzet dan in de week voor kerst. In de week die volgt, ligt dit percentage zelfs 35 procent hoger. Het is de week dat in Nederland het eerste dodelijke slachtoffer valt en het aantal besmettingen snel oploopt. Het is een onzekere tijd en grote kledingketens als H&M en C&A besluiten de deuren te sluiten. Een ongekende maatregel, maar de winkels kunnen de veiligheid van hun klanten en personeel niet langer garanderen.

,,De laatste weken van maart was er sprake van paniek onder veel retailers. Kleding- en schoenenzaken zagen hun omzetten in no-time instorten, met dalingen tussen tot wel 80 procent. Het was een slagveld’’, blikt Jan Meerman, directeur van brancheorganisatie InRetail, terug.

Thuis in quarantaine (1 april tot en met 19 mei)

We bereiden ons voor op het leven in quarantaine en werken - waar mogelijk - thuis. Zeker in april zijn veel winkelketens gesloten. Voornamelijk supermarkten, verswinkels, tuincentra, bouwmarkten en drogisterijen blijven open. Winkelstraten zijn zo goed als uitgestorven, we gaan alleen voor de broodnodige boodschappen op pad.

Nu we thuiszitten, is er eindelijk tijd om te klussen of de tuin aan te pakken. Pakketbezorgers draaien overuren om alle doe-het-zelfproducten, tuinartikelen, bakspullen, skeelers, puzzels, yogamatjes en tondeuses af te leveren. Ook bestellen we als een malle onze boodschappen online, zodat we niet naar de supermarkt hoeven waar veel mensen rondlopen die niet altijd de 1,5 meter afstand bewaren. Ook groeit de klandizie voor de lokale verswinkels. Bakkers, slagers, groenteboeren en boerderijwinkels doen goede zaken.

,,Met name voor de kleding- en schoenenindustrie is het bijna onmogelijk om van 2020 nog een goed jaar te maken’’, concludeert Lori van Waes, strategy director van retailadviesbureau Crossmarks. ,,Veel belangrijke koopmomenten zijn weggevallen. Denk aan het kopen van slippers, laarzen en bijpassende kleding voor het festivalseizoen of het kopen van een nieuwe outfit voor een verjaardag. Ondernemers uit deze branche zijn hierdoor gedwongen na te denken over nieuwe manieren om geld te verdienen.’’ De CBS-cijfers over de detailhandel in de maand april staven de woorden van Van Waes.

In april daalde de omzet van kledingwinkels met 58,5 procent ten opzichte van dezelfde maand in 2019. Schoenen- en lederwaren doken 44,7 procent in de min in vergelijking met een jaar geleden. Terwijl de winkels in doe-het-zelfartikelen in april een stijging van 25,6 procent laten zien; de grootste omzetstijging sinds het CBS in 2005 is begonnen met het registreren van deze gegevens.

Ander opvallend cijfer: de omzet van online shoppen viel 62,4 procent hoger uit dan in april vorig jaar. Winkeliers die een webshop naast een gewone winkel hebben, boekten de grootste groei.

Langzaam herstel (20 mei tot 1 juni)

Met het dalen van het aantal besmettingen, worden ook de regels soepeler. Alle winkels zijn weer open. Ze zijn voorzien van looproutes, plexiglas en andere maatregelen op het gebied van hygiëne en veiligheid. We willen weer naar buiten en dat merk je ook in de winkelstraat. Het lijkt erop dat we de meeste klussen in en rond het huis wel hebben afgerond. Nu steeds meer Europese landen hun grenzen openen voor toeristen, denken veel Nederlanders toch weer aan zomervakantie. Niet alleen in eigen land, boekingssites geven aan dat het kopen van vliegtickets naar met name Spanje en Portugal snel toeneemt. De verkoop van zomerkleding, schoenen, zonnebrillen, verzorgingsproducten, barbecues en zwembaden zit weer in de lift.

Jan Meerman geeft aan dat de hardst getroffen branche (kleding, schoenen) inmiddels 70 procent van de omzet terug heeft. ,,Maar dan mis je nog steeds 30 procent. Wij verwachten dat een deel van de retailers de crisis niet zal overleven.’’ Volgens hem gaan de klappen vooral in de centra van grote steden vallen. ,,Als je voor de crisis had gezegd dat deze zogeheten ‘high traffic-locaties’ het nu het slechtst doen, dan had ik je voor gek verklaard. Maar door de 1,5 metersamenleving mijden we liever drukke stadscentra. Ga maar eens kijken in de Amsterdamse Kalverstraat, de winkeliers missen daar een boel omzet. Terwijl de winkelstraten in de kleine en middelgrote steden het juist weer heel aardig doen, net als de wijkwinkelcentra.’’

Volgens de InRetail-directeur is het de hoogste tijd dat gemeenten in actie komen om de binnensteden te beschermen. ,,Niemand zit te wachten op halflege winkelstraten, dus gemeentebesturen van vooral de grote steden zullen moeten nadenken over het attractiever maken van hun centra, zodat de consument niet wegblijft. Daarnaast zullen de huurprijzen van de winkelpanden drastisch omlaag moeten.’’

Het nieuwe normaal (vanaf 1 juni)

Retailspecialisten zijn eensgezind in hun mening over het nieuwe winkelen: het fysiek afstand houden gaat nog een hele poos duren, misschien nog langer dan een jaar. ,,Dat betekent dat het winkelbezoek minder blijft als voor corona. Consumenten die voor de crisis wantrouwend stonden ten opzichte van online winkelen, hebben het gemak ervan ervaren en gaan vaker online kopen. Dat voorbeeld zien we in China, want hoewel in dit land de e-commerce na corona flink is gedaald, is deze nog steeds 3 procent gestegen ten opzichte van de tijd daarvoor’’, legt Lori van Waes van Crossmarks uit.

Voor retailers betekent het dat ze nieuwe manieren moeten vinden om klanten te trekken. Van Waes: ,,Livestream shopping is in Azië enorm in opkomst. Online shoppers krijgen kledingstukken te zien, kunnen vragen stellen per chat, outfits samenstellen en kleding via een koopknop bestellen. Zo combineer je het gemak van online shoppen met het persoonlijke karakter van een echte winkel. Dit soort online party's kunnen door corona een doorbraak beleven.’’ Maar ook in de winkels zelf kunnen de ondernemers volgens Van Waes een slag maken. ,,Niemand zit te wachten op drukte, dus is het handig dat je je klanten een tijdslot laat reserveren. Het zijn nieuwe manieren om ons verplicht gewoontegedrag beter op te vangen.’’

Retailspecialist Olaf Zwijnenburg van de Rabobank vindt dat de Nederlandse agendacultuur ons kan helpen in coronatijd. ,,Wij hebben de neiging alles te plannen. Van etentjes tot koffieafspraken, alles moet worden afgesproken. Weg spontaniteit. Maar in deze tijd is het juist nuttig.’’

Verder zijn er volgens de Rabobank meer structurele veranderingen voor de retailsector die door corona in een stroomversnelling komen. ,,De switch naar online die in de cijfers zichtbaar is, zal deels permanent zijn. Er komt meer aandacht voor ‘lokaal’ en ‘duurzaam’, zoals ook geïllustreerd door de groei van de boerenwinkels. De 1,5 metereconomie  heeft gevolgen voor de sector zoals minder bezoekers en hogere kosten. Verhoging van prijzen kan een oplossing zijn, maar retailers zijn vooralsnog terughoudend.’’

Van Waes verwacht dat de positie van discountwinkels sterker wordt. ,,Veel mensen gaan de gevolgen van de crisis voelen en worden prijsbewuster. Ze letten meer op de centen en de verhouding tussen prijs en waarde wordt belangrijker. Zo zullen huismerken van supermarkten vaker worden gekocht.’’