Door Peter van Heerde en Olaf Zwijnenburg
Sectormanagers retail en groothandel Rabobank

Werk aan de winkel om kansen te grijpen in non-food detailhandel

Van het vertrouwde en kleinschalige kledingwinkeltje om de hoek, tot het snelgroeiende internationale online modeplatform. De non-food detailhandel is veelzijdig.

Richting 2040 liggen er vooral kansen voor ondernemers die de klant centraal stellen en slim inspelen op uitdagingen als digitalisering en verduurzaming.

Hoe je dat doet en waar je op moet letten, lees je in deze sectorvisie. Daarmee helpt Rabobank jou als ondernemer in de detailhandel voorbereiden op de toekomst.

Samenvatting

• De dynamische detailhandel levert nu én in 2040 een belangrijke bijdrage aan onze economie en de vitaliteit en leefbaarheid van Nederlandse binnensteden en dorpskernen.
  
  
• De consument is in de toekomst nog veeleisender, beter geïnformeerd en online actief.
  
  
• Verhoog via digitale oplossingen de klantwaarde en arbeidsproductiviteit om in te spelen op de steeds krappere arbeidsmarkt.
  
  
• In de snel digitaliserende markt zijn een frictieloze klantreis en onderscheidende strategie en aanbod voor jou als retailer onmisbaar. Als ondernemer speel je daarop in, bijvoorbeeld via samenwerking in de waardeketen.
  
  
• Alle retailers hebben in 2040 zowel hun, steeds vaker eigen, aanbod als de onderneming verduurzaamd.
  
  
• Rabobank helpt zowel grote als kleine ondernemingen als de sector in geheel in de transitie naar duurzame, toekomstbestendige, circulaire en inclusieve businessmodellen.

Het kernprobleem: veel bestaande winkels en winkelgebieden hebben een kwalitatief probleem terwijl ze juist een sterk attractieve omgeving moeten zijn waar de consument graag naar toe gaat.

Transitie uitdagingen voor de Nederlandse retailsector

SEO – economisch onderzoek schreef, in opdracht van sociale partners in de retailsector onder regie van Stichting 3xM, het rapport ‘Transitie uitdagingen voor de Nederlandse retailsector‘.

Conclusie is dat de retailsector tot 2030 jaarlijks €1,9 miljard extra moet investeren in verduurzaming, digitalisering en talentontwikkeling, wat neerkomt op ruim €11 miljard extra van 2025 t/m 2030.

Zonder deze investeringen zullen vooral kleinere bedrijven onder druk komen te staan door internationale concurrentie en schaalvergroting. Investeringen in transformaties kunnen op korte termijn frictiewerkloosheid en krimp veroorzaken, maar op lange termijn banen behouden en economische groei stimuleren.

De huidige detailhandel non-food in feiten & cijfers

Shoppen in de aantrekkelijke binnenstad, of scrollen langs het online aanbod? De Detailhandel non-food maakt het beide mogelijk. Dat maakt de sector voor ondernemers uitdagend, veelzijdig en dynamisch.

Waarde voor de economie... 

Ondernemers in de non-food detailhandel verkopen goederen – zowel nieuw als tweedehands – aan de consument vanuit fysieke en online winkels. De sector bestaat uit veel spelers met verschillende businessmodellen en afzetkanalen, die opereren in verschillende deelsectoren. Naast producten leveren retailers ook steeds meer gerelateerde diensten.

Met een omzet van zo’n 60 miljard euro (Retailinsiders.nl) en bijna 407.500 fte (619.000 banen) geeft de sector een belangrijke impuls aan onze economie.

... en voor binnensteden en dorpskernen

Minstens zo belangrijk is de toegevoegde waarde van de sector aan de vitaliteit en leefbaarheid van de Nederlandse binnensteden en dorpskernen, die daardoor een aantrekkelijke plek vormen om te werken, beleven, ontmoeten en ontspannen.

Winkels vormen samen met horeca het hart van de aantrekkelijkheid, vitaliteit en leefbaarheid van binnensteden en (dorps)kernen en beide zijn grote werkgevers. Samenwerking tussen gemeentes, vastgoedeigenaren en ondernemers is daarom belangrijk, met een focus op centrale regie in centrumgebieden als (regionale) ecosystemen met een duidelijke propositie.

Uitdagingen door vergrijzing en digitalisering

Ondanks de verdergaande verschuiving naar het onlinekanaal, spelen fysieke winkels nog steeds een belangrijke maatschappelijke en economische rol. De sector heeft wel last van de krappe arbeidsmarkt: een groot deel van de ondernemingen geeft aan een tekort aan medewerkers als belemmering te ervaren.

In een wereld waarin vrijwel elke consumentenreis begint op de smartphone, is een naadloze omnichannel-klantreis essentieel. Inmiddels zijn er meer online winkels (>90.000) dan fysieke vestigingen in food en non-food (>80.000). Ongeveer een derde van de non-food omzet is online, en dit zal verder toenemen. Ook vanuit grote (inter)nationale spelers als bol, Amazon, Zalando, Temu, Shein en AliExpress. Door steeds verder toenemende concurrentie en transparantie staat het verdienmodel van de sector onder druk.

Arbeidsmarkt

Verhoog productiviteit en klantwaarde via technologie

Net als veel andere sectoren heeft ook de detailhandel non-food de komende jaren last van de krappe arbeidsmarkt. Hoe spring jij daar als ondernemer mee om?

De krapte op de arbeidsmarkt loopt nog verder op richting 2040. Dat heeft binnen de sector zowel gevolgen voor bedrijfsopvolging, als voor de inzet van personeel. Meer dan de helft van de vacatures in de detailhandel is moeilijk vulbaar. Dat terwijl er meer mensen met pensioen gaan dan dat er jongeren instromen op de arbeidsmarkt.

Arbeidsmigratie

Arbeidsmigratie kan een deel van de oplossing bieden en is vandaag de dag al volop in gang. Op de lange termijn is dit naar verwachting geen volhoudbare oplossing is. Nederland is namelijk niet het enige land in de Europese Unie dat kampt met vergrijzing en medewerkers moeten dan ook van steeds verder weg komen. Bovendien hebben arbeidsmigranten zelf voorzieningen nodig zoals horeca, leisure, wonen, dienstverlening en zorg. Allemaal sectoren die eveneens kampen met personeels- dan wel ruimtegebrek. Kortom, daar waar arbeidsmigratie een oplossing kan zijn voor de ene deelsector, vormt de ontwikkeling weer een uitdaging voor een andere.

Digitalisering verhoogt productiviteit in krappe, vergrijzende arbeidsmarkt.

Digitale oplossingen zoals kunstmatige intelligentie, robotisering en het gebruiken van data, helpen je als retailer om arbeidsproductiviteit en klantwaarde te verhogen. Denk daarbij aan de inzet van kunstmatige intelligentie in webshops of platforms om de service-gap met fysieke winkels verder kunnen dichten, maar ook aan de efficiency slagen die gemaakt kunnen worden rondom klantenservice. Ook fysieke winkels kunnen profiteren van de inzet van data. Dit biedt kansen om medewerkers juist meer in te zetten om klanten in de winkel te verwennen met persoonlijke aandacht en service. Doordat ook de consument vergrijst, ontstaan er weer nieuwe behoeften die ruimte bieden voor winkelconcepten waarin de ervaren medewerker juist kan bijdragen aan de  persoonlijke klantbenadering en het leveren van toegevoegde waarde.

De sector blijft een van de grootste werkgevers in Nederland, met een onverminderd grote vraag naar personeel. De arbeidsproductiviteit en aandacht voor een optimale klantreis moeten omhoog, waar digitalisering een rol in kan spelen.

Digitalisering

Stel je klant centraal, niet de kanalen

Zonder klanten geen omzet en geen detailhandel. Zaak is om je klant te bedienen zoals deze dat wil. Hoe bied jij toegevoegde waarde? 

De behoefte aan gemak zal verder toenemen. Daarbij past een verdere verschuiving van fysieke winkels naar online aankopen. Met name grote (internationale) online platforms en verkoop vanuit sociale media zullen een steeds grotere rol spelen vanuit groot bereik, een groot assortiment, lage prijzen en snelle levering. Tegelijkertijd openen onlinespelers steeds vaker fysieke winkels, en worden zo een geduchte concurrent in de winkelstraat.

De toekomst van retail is de naadloze digitale integratie van online en offline commercie waarbij de klant volledig centraal staat. De smartphone is de sleutel tot de cruciale verbinding tussen beide werelden.

Omnichannel klantreis: technologie als ondersteuning

Voor jou betekent dit dat het belangrijk is een omnichannel-propositie te hebben, die aansluit op de eisen van de consument. Door de klant continu centraal te stellen, kun je zowel offline als online een frictieloze klantreis aanbieden. Door verdere versmelting zal de verhouding online-offline omzet minder relevant worden.

Dit vraagt wel om kennis van jou als ondernemer op dit gebied. Voor kleine retailers is dit moeilijker dan voor de grote. Als zelfstandige retailer kun je jezelf, naast de verkoop van unieke producten en samenwerking in de waardeketen, daarom óók onderscheiden door toegevoegde waarde te bieden vanuit service, extra diensten, beleving, kwaliteit en duurzaamheid.
Zo kun ook jij kansen pakken.

Digitalisering kent stevige uitdagingen. Het kennisniveau van het bedrijfsleven, het onderwijs en de overheid moet continue worden verbeterd en getoetst aan de veranderende marktomstandigheden.

Circulariteit, duurzaamheid en energie

Verduurzaam je producten en eigen onderneming in transitie naar 100% circulair en klimaatneutraal

Verduurzamen is voor elke retailer een must. Dat levert uitdagingen op, maar ook mogelijkheden om je winstgevendheid en aantrekkingskracht te verhogen. Welke keuzes stop jij in je winkelmandje?

Het toenemende grondstoffentekort zorgt ervoor dat overheden meer zullen sturen op circulariteit. Ook een duurzame consument zal hier steeds meer op letten. Als retailer is het dus belangrijk om na te denken over je assortiment.

Wil je over vijf jaar nog merken voeren die niet met circulariteit bezig zijn? Kun je juist aanhaken bij merken die hier nu al wel mee bezig zijn? Duurzame merken willen op hun beurt straks niet meer in de schappen liggen van niet-duurzame winkels die hun imago schade kunnen toebrengen en ook duurzame consumenten zullen hierop reageren.

Kansen door circulariteit

Uniforme wet- en regelgeving is van belang voor een gelijk speelveld binnen Europa. Ook retailers (platforms) van buiten de EU zullen zich hieraan moeten houden. Producten worden daardoor steeds duurzamer geproduceerd en zijn beter te repareren en te recyclen.

Doordat ondernemers duurzamer innoveren om de consumentenprijs concurrerend te houden, zal de daadwerkelijke prijs (‘true price’) van een product dichter bij de marktprijs komen.

Consumenten worden steeds meer verleid om producten langer te gebruiken. Dit biedt ook kansen, bijvoorbeeld voor tweedehands producten of reparatiediensten.

Voordeel uit verduurzaming

Zelf kun je als retailer nog veel doen om je eigen bedrijfsproces te verduurzamen. Bijvoorbeeld via het groen opwekken van energie, verduurzaming van winkels, kantoren en logistiek vastgoed via energiebesparende maatregelen, duurzaam verpakken, elektrificatie van logistiek en transport (last-mile delivery), afval verminderen, duurzaam productontwerp en het aanbieden van producten als een dienst. Die investeringen zijn goed voor het milieu, maar hebben daarnaast vaak een positieve uitwerking op de winstgevendheid doordat je op energiekosten bespaart.

Ook hier zal wet- en regelgeving een belangrijke transitiedrijver zijn. Denk aan overheidsverplichtingen voor de verduurzaming van winkelpanden, hoofdkantoren en magazijnen die steeds meer modulair en circulair zullen worden vanuit eisen rondom energielabels en emissievrije binnensteden.

De grootste milieuwinst is te behalen in de producten die verkocht worden. De grootste impact vanuit verduurzaming zit dus in het overstappen op een duurzamer aanbod. Alles bij elkaar zijn productie en gebruik (scope 3 emissies) veel vervuilender dan bezorging of aankoop in de winkel.

WEAR's Refurbished sneakers

Sneakerstartup WEAR heeft financiering opgehaald bij Vriendenloterij Fonds en Rabo Foundation. Met dit geld wil WEAR hun platform vernieuwen, het aanbod uitbreiden en online inzameling opzetten.

WEAR verkoopt refurbished sneakers, wat de CO2-uitstoot vermindert en de afvalberg verkleint. Het bedrijf benadrukt dat de klantenkring groeit en dat duurzame mode, vooral schoenen, vaak wordt vergeten. De markt voor tweedehands kleding groeit snel. WEAR wil een gecureerd aanbod van duurzame sneakers bieden en ziet kansen door nieuwe wetgeving die transparantie in de schoenenindustrie zal bevorderen.

Waardeketen

Bied meerwaarde door samenwerking in de waardeketen

Welke rol speelt jouw bedrijf in de keten? En hoe kun je samenwerken om je onderneming toekomstbestendig te maken? Het is belangrijk om daarover na te denken, in een tijd waarin de traditionele waardeketen steeds meer verandert.

De sector is de laatste schakel in de non-food waardeketen naar de consument, en daarin hebben kleinere spelers weinig directe invloed op de productie van de goederen die verkocht worden. Kleine ondernemers kunnen makkelijker inspelen op prijs en marge vanuit een niche-assortiment dan met een makkelijk online te vergelijken assortiment.

Het willen controleren van de waardeketen is een trend die steeds verder doorzet. Door zoveel mogelijk te integreren in de waardeketen kunnen retailers exclusiviteit ontwikkelen via eigen design, signatuur, productie en prijsstelling, en zo regisseur worden.

Grenzeloze wereld

In een globaliserende wereld kunnen producenten en merken, ook uit andere landen, consumenten zelf bereiken en bedienen. Dat heeft gevolgen wanneer je als retailer producten importeert om hier met marge door te verkopen en zet een nieuwe norm voor prijs- en waardeperceptie. Vergelijk het met Action, die ook veel producten verkoopt die goedkoper zijn dan de consument gewend was. Internationale crossborder e-commerce heeft nu al veel impact: in de VS is in één jaar bijna 20% van de hele discountmarkt in Chinese handen gekomen.

Nadenken over bestendig toekomstmodel

Retailers en producenten kunnen gezamenlijk werken aan initiatieven om reststromen efficiënt in te zamelen en om te zetten naar grondstoffen. Ook hier speelt een frictieloze klantreis een belangrijke rol en biedt nearshoring (dichterbij produceren) kansen om circulaire modellen en grondstoffen in Europa te houden en het eigen continent weerbaarder te maken.

Naar verwachting zal het aantal fysieke winkels verder afnemen, maar zal het aantal ondernemingen dat overblijft in omvang groeien. Denk dus goed na over je toegevoegde waarde voor een bestendig toekomstmodel. 

Samenwerken als groeistrategie

De uitdaging is om meer samenwerking in de keten te zoeken, nu fabrikanten die vroeger alleen de retailers bevoorraadden ook zelf die eindklant benaderen. Om zogenoemde kanaalconflicten te voorkomen, is het beter om te zoeken naar meerwaarde voor de klant en samen de taart groter te maken.

De sector zal meer transparantie en traceerbaarheid bieden en verantwoordelijkheid voor de hele keten dragen vanuit collectioneren op duurzaamheid en Europese wet- en regelgeving. Deze zullen de komende jaren zowel retailers als producenten uitdagen in hun verduurzaming.

Cotap lanceert vloerretour.nl

Cotap, een toonaangevende vloerenleverancier, heeft een platform voor vloerrecycling gelanceerd dat een gratis ophaalservice biedt voor vloerafval en snijresten en waar consumenten gebruik kunnen maken van de 'End of Life'-service. Het platform maakt recycling toegankelijk voor de hele vloerenbranche en draagt bij aan een circulaire economie door vloerafval om te zetten in nieuwe grondstoffen, wat de ecologische ‘vloerafdruk’ verkleint.

Cotap: 'Als marktleider is het onze verantwoordelijkheid om voorop te lopen in de transitie naar een duurzame toekomst'.

Consumentengedrag

Speel slim in op veranderende behoeften van consumenten

Met alleen focus op prijs en product win je het niet meer van de toenemende concurrentie om de klant. Welke consumentenvoorkeur is de toekomst voor jouw onderneming?

Als retailer weet je het al lang: dé consument bestaat niet. Zo zeggen veel consumenten dat duurzaamheid belangrijk is, maar maken zij andere beslissingen bij daadwerkelijke aankoop.

Toch heeft de consument een belangrijke rol in het verduurzamen van de maatschappij. Voorlichtingscampagnes, educatieve programma’s en bewustmakingsinitiatieven kunnen consumptiegedrag positief veranderen. Er ligt een kans in duidelijkere instructies over hoe producten het beste onderhouden, gerepareerd, hergebruikt en gerecycled kunnen worden om zo lang mogelijk mee te gaan.

Product = duurzaam in 2040

Prijs blijft naar verwachting de dominante factor bij aankoopbeslissingen. Maar door ingrepen van de wetgever hebben consumenten in 2040 niets meer te kiezen: niet-duurzame producten zijn dan simpelweg niet meer verkrijgbaar. Als retailer is het belangrijk om in te zetten op kwaliteit en service en bewust kiezen of prijs hét issue is, of juist géén. Alleen op prijs en product ga je het niet winnen van de enorme concurrentie.

Kansen voor kwaliteit en service

Het is belangrijk om in te spelen op de veranderende behoeften en voorkeuren van consumenten. In de diverse en vergrijzende bevolking geeft een groeiende groep 70-plussers met meer bestedingsruimte en vrije tijd kansen. Consumenten blijven bereid tijd te investeren in een leuke ervaring of uniek product dus er blijft ruimte voor local heroes met toegevoegde waarde rondom een selectief assortiment of niche.

Fysieke winkels blijven belangrijk door het bieden van een onvergetelijke en intieme klantbeleving die niet kan worden vervangen door online interacties. Ze voorzien in persoonlijk contact en inspiratie, dienen als ontmoetingsplaatsen en blijven relevant door waardevolle verbindingen tussen consumenten, producten, merken en medewerkers.

Voorlichtingscampagnes, educatieve programma’s en bewustmakingsinitiatieven kunnen consumptiegedrag positief veranderen. Er ligt een kans in duidelijkere instructies over hoe producten het beste onderhouden, gerepareerd, hergebruikt en gerecycled kunnen worden om zo lang mogelijk mee te gaan.

Weg van de wegwerpmaatschappij

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) geeft advies over manieren waarop de wegwerptrend in onze economie kan worden gekeerd. De wegwerpmaatschappij vormt om verscheidene redenen een probleem. Zowel in de productiefase, de gebruiksfase als de afdankfase van goedkoop gemaakte goederen is er sprake van negatieve effecten: milieuvervuiling, gezondheidsproblemen, CO2-uitstoot, uitputting van natuurlijke grondstoffen en uitbuiting van arbeidskrachten.

> Lees meer over de vijf aanbevelingen

Hoe nu verder?

Kansen voor grote ondernemingen en kleinere nichespelers

De toekomst van je bedrijf, die bepaal jij. Door te weten wat er speelt en slimme strategische beslissingen te nemen. Hoe ziet jouw route naar 2040 eruit?

Dynamische en uitdagende sector...

• De retailmarkt wordt steeds uitdagender door enorme klantverwachtingen, hogere eisen op het gebied van duurzaamheid, grotere (keten)transparantie en toenemende concurrentie in een verdringingsmarkt.
  
  
• Door een groeiende bevolking en behoefte aan consumptie, neemt het omzetniveau van de detailhandel non-food richting 2040 verder toe. De sector blijft een van de grootste werkgevers in Nederland, met een onverminderd grote vraag naar personeel. De arbeidsproductiviteit en aandacht voor een optimale klantreis moeten omhoog, waar digitalisering een rol in kan spelen. 
  
  
• Met name duurzaamheid en digitalisering zullen prioriteit moeten krijgen om aan de stijgende verwachtingen van consumenten te kunnen blijven voldoen in 2040.

... met kansen voor grote ondernemingen en kleinere nichespelers

• Transities bieden ook kansen voor nieuwe aanbieders met bijzondere concepten. Er zullen altijd kansen zijn en nieuwe winnaars opstaan in deze sector: de omzet blijft significant, net als de sociale meerwaarde in dorpskernen en stadscentra.
  
  
• Niet alle ondernemingen binnen de sector zullen overeind blijven. Er zullen steeds minder maar wel grotere ondernemingen overblijven. Het aantal fysieke winkels blijft afnemen waarbij de overlevers de belangrijke sociale meerwaarde bieden die online niet vervangen kan worden.
  
  
• Kansrijk zijn ‘bricks & clicks’-ondernemers die kanalen naadloos verbinden en fysieke winkels inzetten als krachtig voordeel.
  
  
• Pure online retailers zullen in verschillende branches en niches zeer dominant zijn en fysieke winkels openen als dat positief bijdraagt aan de klantreis.
  
  
• Voor lokale, zelfstandige winkels en niche spelers blijven er kansen, mits zij een echte relatie met de klant opbouwen en onderscheidend zijn.
  
  
• We voorzien een groeiende internationale platformeconomie die de waardeketen van de Europese detailhandel verder onder druk zet. Een gelijk speelveld op Europees niveau is noodzakelijk voor een toekomstbestendige Nederlandse detailhandel.

De dynamische detailhandel levert nu én in 2040 een belangrijke bijdrage aan onze economie en de vitaliteit en leefbaarheid van Nederlandse binnensteden en dorpskernen.

Deze Sectorvisie Detailhandel non-food 2040 verscheen eerder via de website van Rabobank.nl.